۳ نکته‌ای که باید در مورد خروج بدانید

وقتی که من کتاب خروج را تدریس می‌کنم، یکی از واقعیت‌هایی که می‌یابم این است که بسیاری از دانش‌آموزانم عمدتاً از ژرفای نفوذ نویسنده‌ی کتاب‌مقدس در فرهنگ مصر بی‌خبرند. من باور دارم که این نوع تفکر برای بسیاری از کلیساها در امروز نیز صادق است. هر دو سنت یهودی و مسیحی، نویسندگی را به موسی نسبت می‌دهند. موسی به‌خوبی با زبان مصر، الهیات مردم مصر و شیوه‌ی زندگی در آن سرزمین آشنا بود. به‌عبارت‌دیگر، موسی نه از دور درباره‌ی مصر می‌نوشت و نه به طور شخصی با جزئیات فرهنگ مصر ناآشنا بود. او دارای آشنایی عمیقی با مصر باستان بود و من دوست دارم به‌اختصار سه بخش از حساب خروج را که این حقیقت را بازتاب می‌دهند، بررسی کنم.

۱. خروج دارای تشابهات موضوعی عمیقی است که گاهی اوقات نادیده گرفته می‌شوند.

ما در خروج ۲: ۱-۱۰ می‌خوانیم که یوکابد، مادر موسی، نوزاد را در «سبد پاپیروس» قرارداد (خروج ۲: ۳) و بدین ترتیب او را به نی‌های کناره‌ی رود نیل سپرد. دو واژه‌ی عبری برای «سبد پاپیروس» هر دو وام‌واژه از زبان مصری هستند. اولی gome است که به معنای «پاپیروس» یا نی‌های بلندی است که در آب‌های مصر مانند رود نیل یافت می‌شود. دومین واژه tevah است، کلمه‌ای مصری به معنای «صندوق، تابوت، کشتی». این کلمه تنها در یک داستان دیگر در عهد عتیق، در روایت طوفان به‌کاررفته است، جایی که «خداوند به نوح گفت: 'تو و تمامی اهل خانه‌ات به کشتی (tevah) در آیید'» (پیدایش ۷: ۱). این تنها یک تصادف نیست. آنچه ما در اینجا می‌بینیم یک تشابه موضوعی بزرگ است: هم نوح و هم موسی آزمایش‌شدن از طریق آب را تجربه می‌کنند، که در نتیجه به کشتی پناه می‌برند، زنده می‌مانند و سپس به‌عنوان نجات‌دهندگان مردم خود ظاهر می‌شوند. (باید توجه داشت که هم نوح و هم یوکابد کشتی‌ها را با «قیر» پوشانده‌اند تا آن‌ها را از عناصر مخرب محافظت کنند [رجوع کنید به پیدایش ۶: ۱۴].)

در آیه ۱۰ از این بخش، درباره‌ی نام‌گذاری موسی توسط دختر فرعون می‌خوانیم که موسی را به‌عنوان پسر خود بزرگ کرد. او نام کودک را «موسی» گذاشت که از یک فعل عبری به معنای «بیرون‌کشیدن» گرفته شده است. اما این نام همچنین یک واژه مصری به معنای «پسر» است. نام‌های مصری اغلب آن را در ترکیب با واژه‌های دیگر به کار می‌برند: توتمسیس (پسر توت) و آهمسیس (پسر آه) نمونه‌های مشهوری هستند. بااین‌حال، برای موسی، نام او هیچ مفعولی ندارد؛ نام او به‌سادگی به معنای «پسر» است. این احتمالاً یک بازی کلمات توسط نویسنده کتاب مقدس است تا بر این نکته تأکید کند که موسی در واقع پسر مصر نیست؛ رد بعدی او از مصر تأیید می‌کند که او پسر اسرائیل است (ر.ک. عبرانیان ۱۱: ۲۴-۲۵).

۲. به نظر می‌رسد بلاها نه تنها قدرت خدا، بلکه قدرت او را در تقابل با خدایان مصر نشان می‌دهد.

یکی دیگر از واقعیت‌های کتاب خروج که اغلب نادیده گرفته می‌شود این است که نابودی مصر از طریق بلاها، در واقع، در نهایت درگیری بین خدای اسرائیل و خدایان مصر است. گزارش بلاهای خدا علیه مصر، با ضربه‌زدن به رود نیل و تبدیل آب آن به خون آغاز می‌شود (خروج 7: 14-25). چرا خداوند این داوری را بر مصر اعمال می‌کند؟ مصریان باستان رود نیل را منبع اصلی وجود خود می‌دانستند. آنها همچنین معتقد بودند که در مرحله طغیان خود (زمانی که زمین را آبیاری می‌کند)، نیل تجسم خداوندگاری به نام «هاپی» می‌شود. هنگامی که خداوند آب نیل را به خون تبدیل کرد، او در واقع آن خدای مصریان را مسخره کرد. این بلا به‌عنوان نشانی بود که روزی واقعی تنها از دست حاکم خداوند به دست می‌آید، نه از یک خدای بت‌پرست دروغین مصریان. بلاهای دیگر نیز می‌توانند به‌عنوان حملات خداوند به بسیاری از خدایان اصلی مصر تلقی شوند.

۳. خروج ممکن است به طور عمدی به صحنه‌ای از ادبیات مصری اشاره کرده باشد.

برای دانشجویان کتاب‌مقدس مهم است که بدانند موسی کتاب خروج را با آگاهی کامل از ادبیات باستانی مصر نوشته است. استیفان در اعمال رسولان ۷: ۲۲ می‌گوید که «موسی در تمام حکمت مصریان تعلیم‌یافته بود.» ازاین‌رو، دررابطه‌با رویداد بزرگ تقسیم دریای سرخ توسط خداوند، جالب است که بدانیم مصریان نیز روایتی مشابه از یک کاهن که حجم زیادی آب را جدا می‌کند، داشته‌اند. پاپیروس وستکار داستان سنفرو، پادشاه مصر را تعریف می‌کند که در حال قایق‌سواری بر روی دریاچه‌ای بود و یکی از قایقرانان زن طلسم ماهی شکل خود را در آب انداخت. سنفرو کاهن جادجاآمونخ را برای حل مشکل فرامی‌خواند. کاهن آب‌ها را جدا کرد، یک طرف دریاچه را بر روی دیگری قرارداد و طلسم را روی زمین خشک یافت. سپس آب را به حالت اولیه‌اش بازگرداند. به نظر می‌رسد که موسی با توصیف رویداد دریای سرخ، این داستان مصری را به تمسخر گرفته است. کاهن مصری ممکن است دریاچه‌ای را برای پیداکردن زیور ارزشمندی جدا کرده باشد، اما خدای اسرائیل کل دریای سرخ را جدا کرده و یک ملت را از روی زمین خشک عبور داده است. چه کسی قدرت بیشتری دارد؟

این مقاله بخشی از مجموعه «هر کتاب از کتاب‌مقدس: ۳ نکته‌ای که باید بدانید» است.

این مقاله در وب‌سایت لیگونیر منتشر شده است.