۳ نکته‌ای که باید در مورد عاموس بدانید

درباره‌ی برخی از انبیا اطلاعات چندانی در دست نیست، اما کتاب عاموس، همچون هم‌دوره‌ی او، اشعیا، از این قاعده مستثنا است. عاموس در همان آغاز به ما اعلام می‌کند که او از تِقوع بود و خدمت او متوجه پادشاهی شمالی اسرائیل بود. او زمان این پیام را دو سال پیش از زلزله، در دوران پادشاهی عُزیا در یهودا و یربعام در اسرائیل تعیین می‌کند (عاموس ۱: ۱). این یعنی کتاب او حدود سال ۷۶۰ پیش از میلاد تاریخ‌گذاری می‌شود، هرچند نمی‌توانیم تاریخ دقیق زلزله را مشخص کنیم. سه نکته‌ی ویژه را می‌توان از این کتاب آموخت.

۱. یک نبی باید از سوی خدا فراخوانده می‌شد.

عاموس از اسرائیل نبود، بلکه از ملت جنوبی یهودا آمده بود. اَمَصیا، کاهن بِیت‌ئیل، به او گفت: «ای رایی برو و به زمین یهودا فرار کن و در آنجا نان بخور و در آنجا نبوّت کن‌. امّا در بیت‌ئیل بار دیگر نبوّت منما، چون‌که آن مَقْدَس پادشاه و خانه‌سلطنت می‌باشد.» (عاموس ۷: ۱۰-۱۳). عاموس تا زمانی که خدا او را هدایت کرد تا با پیام خود به پادشاهی شمالی اسرائیل برود، یک کشاورز بود.

نبوت به خانواده‌ای که فرد از آن می‌آمد یا عضویت در گروه حرفه‌ای مذهبی وابسته نبود. بلکه این امر وابسته به حاکمیت خدا و دعوت او برای خدمت به‌عنوان سخنگوی او بود. انبیا بر حسب نیاز زمان، توسط خدا برانگیخته می‌شدند و کلماتی برای سخن گفتن به مخاطبانشان به آن‌ها داده می‌شد. پیش از آنکه خدا عمل کند، پیام‌آوران برگزیده‌ی الهی به کلام او سپرده می‌شدند. مشورت مخفی خداوند از طریق خدمت‌گزارانش، انبیا، اعلام می‌شد.

۲. نقش انبیا در چارچوب عهدی قرار داشت که خدا با اسرائیل برقرار کرده بود.

نقش نبی این بود که با اعلام کلام خدا و تشویق به اطاعت از احکام او، میان خدا و قوم عهدی‌اش واسطه‌گری کند. آن‌ها نگهبانان پادشاهی بودند که تلاش می‌کردند پادشاهان و سایر رهبران را در برابر خدا نسبت به اعمالشان پاسخگو سازند. آن‌ها را می‌توان به‌عنوان میانجی‌های اجرایی عهد در نظر گرفت که وقف حفظ پیوند ویژه‌ای بودند که خدا با قوم خود برقرار کرده بود.

این عهد، فرزندان اسرائیل را در رابطه‌ای بی‌مانند و ممتاز قرار داده بود. پیام‌های آغازین کتاب عاموس متوجه ملت‌های گوناگونی است که پیرامون اسرائیل می‌زیستند (سوریه، غزه، صور، اَدوم، عمون، موآب و یهودا؛ به عاموس ۱:۱-۲:۱۶ مراجعه کنید). سپس، هنگامی که نبی سرانجام اسرائیل را مورد خطاب قرار می‌دهد، پیام خداوند را به این ملت گناهکار چنین ابلاغ می‌کند: «من شما را فقط از تمامی قبایل زمین شناختم‌، پس عقوبت تمام گنا‌هان شما را بر شما خواهم رسانید.» (عاموس ۳: ۲). متن عبری این موضوع را با تأکید بیان می‌کند و بر رابطه‌ی انحصاری میان خدا و قومش دلالت دارد: «تنها شما...».  اسرائیل نه به دلیل بزرگی یا توانایی‌های برتر، بلکه صرفاً به این دلیل که مورد محبت خدا بود، برگزیده شد (تثنیه ۷:۷).

اما یک رابطه‌ی منحصربه‌فرد، مسئولیت‌های ویژه‌ای را نیز به همراه داشت. آن‌ها باید می‌فهمیدند که انتخاب شدن برای موقعیتی ممتاز، انتخاب شدن برای بار مسئولیت را نیز به همراه داشت. برای اسرائیل، هرگز برکت خودکاری وجود نخواهد داشت. در عوض، این قوم در برابر خطر داوری الهی ایستاده بودند و نمی‌توانستند از کیفر گناهان خود اجتناب کنند (عاموس ۳: ۲). اصل کتاب‌مقدسی این است که داوری از خاندان خدا آغاز می‌شود (۱ پطرس ۴: ۱۷). عاموس به ما می‌آموزد که امتیاز عهد را نمی‌توان از خواسته‌های اطاعت از احکام خدا جدا کرد.

۳. چشم‌انداز آخرالزمانی عاموس چند جنبه دارد.

پیام انبیا تقریباً همواره حامل پیامدهایی برای آینده بود. مردم، «روز خداوند» را روزی سرشار از نور و روشنایی می‌پنداشتند، غافل از اینکه آن روز «نه روشنایی ‌و ظلمت غلیظی که در آن هیچ درخشندگی» نخواهد بود (عاموس ۵: ۲۰). آن‌ها باید درمی‌یافتند که جشن‌های شادمانه و تقدیم هدایا، نمی‌توانست خدایی را که از آن‌ها آزرده شده بود، آرام کند. گناهانشان، از جمله بت‌پرستی، سرانجام به اسارت و تبعیدشان به ورای دمشق منجر می‌شد (عاموس ۵: ۲۶-۲۷). خروج اسرائیل از سرزمین موعود، جلوه‌ای دیگر از حاکمیت مطلق خدا بود: «و من شما را به آنجا خواهم فرستاد...».

اما دو جنبه‌ی دیگر از آخرالزمان‌شناسی، چشم‌اندازی به‌مراتب روشن‌تر ترسیم می‌کردند. نخست، به بخشی مربوط می‌شود که درباره‌ی خیمه‌ی فرو‌ریخته‌ی داوود سخن می‌گوید (عاموس ۹: ۱۱-۱۲). خاندان داوود، جایگاهی والا در تاریخ اسرائیل و یهودا داشت. در این متن، خاندان داوود در وضعیتی رو به زوال تصویر شده است که سرانجام با بازسازی تغییر می‌یابد و به شمول غیر یهودیان در آن می‌انجامد. شیوه‌ای که یعقوب در شورای اورشلیم از این بخش استفاده کرد، این تفسیر را تأیید می‌کند (اعمال رسولان ۱۵: ۱۶- ۱۷).

عنصر نهایی امید این است که خدا قوم خود را در عدن جدید مستقر خواهد کرد. با وجود گناه اسرائیل، خدا آن‌ها را طرد نکرده بود. او سعادت قوم خود را باز خواهد گرداند، که به احتمال زیاد رویدادی آخرالزمانی است، زمانی که قوم پراکنده‌ی خدا در پادشاهی ابدی او گرد هم خواهند آمد. کلمات پایانی این پیشگویی، در حقیقت، تأکیدی دوباره بر رابطه‌ی عهد است، زیرا یَهوِه، خداوند عهد، همچنان خدای آنهاست و اراده‌ی خود را برایشان به انجام خواهد رساند (عاموس ۹: ۱۱-۱۵).